Surunkali buyrak kasalliklari: Ular qanday kechadi?

Surunkali buyrak kasalliklari: Ular qanday kechadi?

Surunkali buyrak kasalligi (SBK) — bu buyraklarning asta-sekin yomonlashishi bilan bog‘liq bo‘lgan jiddiy tibbiy holatdir. Bu kasallik bir necha oy yoki yillar davomida rivojlanishi mumkin, ammo dastlabki bosqichlarida ko‘pincha sezilmaydi. SBK bilan kasallangan odamlar buyrak faoliyatining pasayishini sezmaydilar, chunki buyraklar funktsiyasining 70-80 foizi yo‘qolgunga qadar jiddiy belgilar paydo bo‘lmasligi mumkin. SBK vaqtida buyraklar organizmdagi chiqindilar va ortiqcha suyuqliklarni to‘liq chiqarib yuborolmaydi, bu esa sog‘liq uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Quyida surunkali buyrak kasalliklarining kechishi, belgilari va davolash usullari haqida batafsil ma’lumot keltiriladi.

1. Surunkali buyrak kasalligining rivojlanish bosqichlari

SBK bir necha bosqichlarda rivojlanadi va har bir bosqich buyraklarning filtrlash qobiliyati (glomerulyar filtratsiya tezligi — GFR) bilan belgilanadi. Quyida SBK ning rivojlanish bosqichlari keltirilgan:

1.1. 1- va 2-bosqichlar

SBK ning dastlabki bosqichlarida (GFR 60 dan yuqori bo‘ladi) buyraklar hali yaxshi ishlaydi, ammo ba’zi belgilar paydo bo‘lishi mumkin. Bu bosqichlarda kasallik ko‘pincha sezilmasligi yoki engil belgilar bilan namoyon bo‘lishi mumkin. Siydikda protein (oqsil) paydo bo‘lishi, qon bosimining biroz oshishi va siydik chiqarishdagi o‘zgarishlar kuzatilishi mumkin. Ammo odatda kasallikning bu bosqichlarida buyraklar o‘z funksiyalarini bajara oladi.

1.2. 3- va 4-bosqichlar

SBK ning o‘rtacha bosqichlarida (GFR 30-59 bo‘ladi) buyraklar funksiyasi sezilarli darajada yomonlashadi. Siydikdagi protein miqdori ortadi, suyuqlik muvozanati buziladi va qon bosimi ko‘tarilishi kuchayadi. Bu bosqichda organizmda toksinlar va chiqindilar to‘planib qoladi, bu esa jismoniy zaiflik, charchoq, ko‘ngil aynishi va shishlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Buyrak faoliyatining pasayishi bilan buyraklar qizil qon hujayralarini ishlab chiqarish jarayoniga ham ta’sir qiladi, bu esa anemiyaga sabab bo‘ladi.

1.3. 5-bosqich: Buyrak yetishmovchiligi

SBK ning eng oxirgi bosqichi bu buyrak yetishmovchiligi hisoblanadi (GFR 15 dan past bo‘ladi). Bu bosqichda buyraklar o‘z funksiyalarini deyarli bajara olmaydi va organizm toksinlar bilan zaharlanadi. Ushbu bosqichda bemorlarga dializ yoki buyrak transplantatsiyasi zarur bo‘ladi. Bu holatda jiddiy asoratlar yuzaga keladi, jumladan, qon bosimining kuchayishi, yurak va o‘pka kasalliklari, shishlar, anemiya va boshqa sog‘liq muammolari.

2. Surunkali buyrak kasalligining asosiy sabablari

SBK turli sabablar tufayli rivojlanishi mumkin, ammo ko‘pincha quyidagi omillar bu kasallikning asosiy sabablaridan hisoblanadi:

2.1. Qandli diabet

Qandli diabet buyrak kasalliklarining eng keng tarqalgan sabablaridan biridir. Qondagi yuqori shakar darajasi buyraklardagi qon tomirlarini shikastlaydi va ularning filtratsiya qobiliyatini buzadi. Bu holatni diabetik nefropatiya deb ataladi va buyraklarning asta-sekin yomonlashishiga olib keladi.

2.2. Yuqori qon bosimi (gipertoniya)

Qon bosimi yuqori bo‘lsa, buyraklardagi qon tomirlari zarar ko‘radi va ular faoliyatini to‘g‘ri bajara olmay qoladi. Gipertoniya SBK rivojlanishining asosiy sabablaridan biri bo‘lib, qon bosimi nazorat qilinmasa, kasallikning kechishi tezlashadi.

2.3. Genetik omillar

Ba’zi buyrak kasalliklari irsiy bo‘lishi mumkin. Polikistik buyrak kasalligi (PBC) kabi kasalliklar genetik omillar bilan bog‘liq bo‘lib, ularning rivojlanishi nasldan-naslga o‘tishi mumkin.

2.4. Siydik yo‘llari infeksiyalari

Davolanmagan yoki qaytalanuvchi siydik yo‘llari infeksiyalari ham SBK ga olib kelishi mumkin. Bu infeksiyalar siydik yo‘llarida va buyraklarda yallig‘lanish keltirib chiqarib, ularning faoliyatini pasaytiradi.

3. Surunkali buyrak kasalligining belgilari

SBK ning dastlabki bosqichlarida belgilar kam seziladi, ammo kasallik rivojlanishi bilan quyidagi belgilar paydo bo‘lishi mumkin:

• Charchoq va zaiflik: Buyraklar to‘g‘ri ishlamasa, organizmda toksinlar to‘planadi, bu esa doimiy charchoq va zaiflikka sabab bo‘ladi.
• Siydik chiqarishdagi o‘zgarishlar: Tez-tez yoki kam siydik chiqarish, siydik rangining o‘zgarishi, siydikda qon yoki oqsil paydo bo‘lishi kuzatiladi.
• Shishlar: Buyraklar ortiqcha suyuqlikni chiqarib tashlay olmaganda, oyoq, qo‘l, yuz va boshqa joylarda shish paydo bo‘ladi.
• Qon bosimining oshishi: Buyrak kasalliklari gipertoniyaga olib kelishi mumkin, chunki buyraklar qon bosimini nazorat qiladigan gormonlarni ishlab chiqaradi.
• Ko‘ngil aynishi va ishtahaning yo‘qolishi: Buyraklar noto‘g‘ri ishlaganda tanada ortiqcha toksinlar yig‘iladi, bu oshqozon-ichak tizimiga ham ta’sir qilib, ko‘ngil aynishi va ishtahaning yo‘qolishiga olib keladi.

4. Surunkali buyrak kasalliklarini davolash

SBK ning to‘liq davosi yo‘q, ammo kasallikning rivojlanishini sekinlashtirish va bemorning hayot sifatini yaxshilash uchun bir qator davolash usullari mavjud:

4.1. Maxsus parhez

SBK bilan kasallangan bemorlar uchun maxsus parhez zarur. Tuz, kaliy, fosfor va oqsil miqdorini cheklash buyraklarga ortiqcha yuk tushmasligiga yordam beradi. Shuningdek, suyuqlik miqdorini nazorat qilish ham muhimdir.

4.2. Qon bosimini boshqarish

Qon bosimini me’yorida saqlash SBK ni boshqarish uchun zarurdir. Shifokorlar gipertoniya uchun maxsus dori vositalarini buyurishi mumkin.

4.3. Dializ

Buyraklar o‘z funksiyalarini bajara olmaydigan holatlarda dializ kerak bo‘ladi. Dializ orqali tanadagi toksinlar va ortiqcha suyuqlik sun’iy yo‘l bilan chiqarib tashlanadi.

4.4. Buyrak transplantatsiyasi

Agar SBK oxirgi bosqichga yetib borsa, buyrak transplantatsiyasi zarur bo‘ladi. Bu jarayon orqali kasal buyrak sog‘lom donor buyragi bilan almashtiriladi.

Xulosa

Surunkali buyrak kasalliklari asta-sekin rivojlanadigan va jiddiy tibbiy yordamni talab qiladigan holatlardir. Kasallikning dastlabki bosqichlarida erta tashxis qo‘yish va davolash uning kechishini sekinlashtirishi mumkin. Sog‘lom turmush tarziga rioya qilish, to‘g‘ri ovqatlanish va qon bosimini naz